H παρακάτω σύντομη αλλά περιεκτική περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών του κύκλου ζωής και της βιολογίας της μέλισσας είναι οι απαραίτητες γνώσεις για όποιον θέλει να ασχοληθεί ερασιτεχνικά με την μελισσοκομία. Φυσικά η απόκτηση γνώσεων και εμπειρίας θα συνεχιστεί σχεδόν ..επ'αόριστον, με άλλα λόγια ποτέ δεν σταματά.
Η μέλισσα είναι έντομο με πλήρη στάδια μεταμορφώσεων. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν 4 διαφορετικά στάδια μεταμορφώσεων στον κύκλο ζωής της.
ναπτύσσονται μέσα στα κελιά της κερήθρας και αναφέρονται γενικώς σαν γόνος. Τα αυγά και οι κάμπιες υπάρχουν σεανοικτά κελλιά και τα φροντίζουν οι εργάτριες. Τα στάδια αυτά ονομάζονται γενικώς ανοικτός ή ασφάγιστος γόνος.
Μόλις γίνει η εκκόλαψις του αυγού, οι εργάτριες τρέφουν συνεχώς την αναπτυσσόμενη κάμπια. Όταν η κάμπια είναι πλέον στο τέλος αυτού του σταδίου, καταβροχθίζει την τροφή που παρέχουν οι εργάτριες και οι εργάτριες σφραγίζουν το κελλί. Αυτό το στάδιο ονομάζεται κλειστός ή σφραγισμένος γόνος.
Μετά το σφράγισμα του κελλιού, η κάμπια περνάει στο στάδιο της χρυσαλλίδας. Δεν ταϊζεται σε αυτό το στάδιο. Η χρυσαλλίδα μεταμορφώνεται μέσα στο κελλί σε ενήλικη μέλισσα και βγαίνει μόνη της από το κελλί.
Η μέλισσα είναι ένα κοινωνικό έντομο και υπάρχουν τρείς διαφορετικοί τύποι εντόμων σε μια κυψέλη (κοινωνία-αποικία). Η βασίλισσα, οι εργάτριες και οι κηφήνες. Κάθε τύπος (τάξη) έχει διαφορετική λειτουργία στην αποικία. Η βασίλισσα και οι εργάτριες είναι θηλυκά έντομα και οι κηφήνες αρσενικά.
Κάθε τάξη έχει διαφορετκό χρόνο ανάπτυξης μέσα σε διαφορετικού τύπου κελλιά. Ο χρόνος ανάπτυξης της βασίλισσας είναι 16 ημέρες και είναι ο συντομότερος. Αναπτύσσεται σε ένα πολύ ιδιαίτερης κατασκευής κελλί, το βασιλικό κελλί. Τα βασιλικά κελλιά μοιάζουν με ανεστραμένους κώνους και κρέμονται από την επιφάνεια της κηρήθρας. Βρίσκονται συνήθως περίπου στις άκρες της κηρήθρας αλλά μπορεί να υπάρχουν σε όλο το πλάτος της. Η αποικία κατασκευάζει βασιλικά κελλιά όταν υπάρχει ανάγκη αντικατάστασης της βασίλισσας αλλά μερικές φορές αρχίζουν της κατασκευή και το εγκαταλείπουν. Αυτά τα βασιλικά κελλιά ονομάζονται "ψεύτικα" βασιλικά κελιά. Η αναπτυσσόμενη βασιλική κάμπια συνεχώς περιβάλλεται με βασιλικό πολτό, μία ειδική τροφή, υψηλής θρεπτικής αξίας που παράγεται από τους αδένες των εργατριών. Αυτό το διατροφικό πρόγραμμα ονομάζεται "μαζική - διατροφή" και συνεχίζεται καθ'όλη την διάρκεια της ανάπτυξης της βασίλισσας.
Όλες οι νεαρές κάμπιες οι οποίες έχουν ηλικία μικρότερη 2 ημερών τρέφονται με το ίδιο διατροφικό πρόγραμμα της μαζικής διατροφής. Μετά όμως την 2η ημέρα, οι κάμπιες των εργατριών στρέφονται βαθμιαία σε ένα διατροφικό σχήμα με ένα μίγμα από βασιλικό πολτό, μέλι και γύρη. Με αυτό το σχήμα τρέφονται περιοδικώς επειδή η επάρκεια τροφής δεν είναι πάντοτε προσβάσιμη.
Αυτό το διαφορετικό διατροφικό σχήμα, είναι αυτό που καθορίζει την τάξη της ενήλικης θηλυκής μέλισσας. Έτσι κάθε αυγό ή κάμπια νεότερη των 2 ημερών, έχει την δυνατότητα ανάλογα με την διατροφή της να εξελιχθεί σε βασίλισσα ή εργάτρια.
Το "καπάκι - σφράγισμα" του κελλιού της εργάτριας είναι αδιαφανές και επίπεδο. Η ενήλικη μέλισσα βγαίνει από το κελλί μετά την πλήρη μεταμόρφωσή της σε 21 ημέρες από την εναπόθεση του αυγού.
Η περίοδος ανάπτυξης των κηφήνων είναι 23 ημέρες. Οι κηφήνες αναπτύσσονται μέσα σε ίδιου σχήματος κελλιά με αυτά των εργατριών, όμως λίγο μεγαλύτερα. Το σκέπασμα των κελλιών αυτών είναι θόλος.
Η ακόλουθη διάταξη περιγράφει τους χρόνους ανάπτυξης των τάξεων, αρχίζοντας από την στιγμή της εναπόθεσης του αυγού. Τα στοιχεία μπορεί να διαφέρουν στον πραγματικό χρόνο κατά 1 ημέρα ή 2 και αυτό εξαρτάται από το είδος της μέλισσας, τις καιρικές συνθήκες και την εποχή του χρόνου.
Η βασίλισσα είναι το μοναδικό θηλυκό που έχει αναπτύξει πλήρως σεξουαλικά όργανα. Είναι το αποτέλεσμα της ειδικής διατροφής με βασιλικό πολτό σε όλη την διάρκεια της ανάπτυξής της. Διακρίνεται εύκολα από την μεγαλύτερη φιγούρα και την επιμήκη κοιλιά της. Διαθέτει κεντρί χωρίς ακίδα. Βρίσκεται και περιφέρεται ανάμεσα στα κελλιά του γόνου. Περίπου 5 ημέρες μετά την έξοδο από το κελλί της, η παρθένα βασίλισσα αρχίζει να πραγματοποιεί σύντομες πτήσεις για μια περίοδο ζευγαρώματος περίπου 2 ή 3 ημερών και μπορεί να ζευγαρώσει με διαφορετικούς 10 ή παραπάνω κηφήνες. Το σπέρμα τους αποθηκεύεται σε ένα ειδικό όργανο τηνσπερματοθήκη, και η βασίλισσα δεν ζευγαρώνει ποτέ ξανά σε όλη την διάρκεια της ζωής της.
Περίπου 5 ημέρες μετά το ζευγάρωμα η βασίλισσα αρχίζει να γεννά. Ανάλογα την περίοδο, μια καλή βασίλισσα μπορεί να γεννήσει πάνω από 1500 αυγά την ημέρα! Παράγοντες που επηρρεάζουν τον ρυθμό γέννας, είναι ο καιρός, το νέκταρ και η γύρη που υπάρχουν διαθέσιμα, το μέγεθος της βασίλισσας και η κατάσταση της κυψέλης - αποικίας. Ο αριθμός των αυγών εξαρτάται επίσης από τον ετήσιο εποχικό κύκλο. Μεγάλες ποσότητες διαθέσιμης τροφής, διαγείρουν τις εργάτριες οι οποίες με την σειρά τους δίνουν περισσότερη τροφή στην βασίλισσα με σκοπό την διέγερσή της και την αύξηση της γέννας.
Αδένες της βασίλισσας παράγουν επίσης ένα μίγμα ουσιών το οποίο ονομάζεται βασιλική ουσία και διανέμεται από τις εργάτριες που είναι υπεύθυνες για την διατροφή της βασίλισσας σε όλη την αποικία στις άλλες εργάτριες. Η βασιλική ουσία είναι ένα μίγμα ορμονών από φερομόνες, ουσίες οι οποίες είναι υπεύθυνες για τον έλεγχο της συμπεριφοράς της αποικίας. Οι φερομόνες παράγονται εκτός από την βασίλισσα και από άλλα άτομα της αποικίας με σκοπό τον αρμονικό συγχρονισμό της συμπεριφοράς όλης της συγκεκριμένης κοινωνίας.
Κανονικά υπάρχει μόνο 1 βασίλισσα σε κάθε αποκία, αλλά μερικές φορές υπάρχουν ταυτόχρονα 2 βασίλισσες, όταν η γερασμένη πλέον βασίλισσα δεν είναι αρκετά παραγωγική. Η βασίλισσα μπορεί να ζήσει έως και 4 χρόνια, αλλά σε ζεστά κλίματα όπου η περίοδος αναπαραγωγής είναι μεγάλη, η ζωή της είναι μικρότερη. Γηραιότερες βασίλισσες δεν έχουν την αναπαραγωγική ικανότητα των νεότερων, για τον λόγο αυτό προτιμώνται οι νεαρές βασίλισσες από τους μελισσοκόμους και αντικαθίστανται οι παλιές κάθε 2 χρόνια.
Οι κηφήνες, τα αρσενικά άτομα της αποικίας, προέρχονται από αγονιμοποίητα αυγά. Η βασίλισσα μπορεί να ελέγχει ποιο αυγό θα γονιμοποιηθεί πριν το γεννήσει. Το σώμα των κηφήνων είναι μεγαλύτερο από αυτό των εργατριών και της βασίλισσας. Τα μάτια τους είναι μεγάλα και σχεδόν καλύπτουν όλο το κεφάλι. η κοιλιά τους είναι πιο στρογγυλή (τερματίζεται απότομα) και καλύπτεται από μια τούφα από μικρές τρίχες. Οι κηφήνες δεν μπορούν να κεντρίσουν επειδή δεν έχουν κεντρί το οποίο είναι όργανο των θηλυκών ατόμων. Επίσης δεν έχουν κατάλληλα όργανα για περισυλλογή νέκταρος ή γύρης.
Μια δυνατή αποικία έχει περίπου 300 κηφήνες. Αλλά κατά την διάρκεια της εποχής που η τροφή είναι λίγη, οι εργάτριες σπρώχνουν τους κηφήνες έξω από την αποικία. Εκεί πεθαίνουν λόγω του οτι δεν είναι ικανοί για συλλογή τροφής. Η μοναδική λειτουργία των κηφήνων είναι να γονιμοποιούν την βασίλισσα. Το ζευγάρωμα γίνεται στον αέρα (πτήση) και μακριά από την κυψέλη. Όταν ο καιρός είναι καλός, μερικοί δυνατοί κηφήνες αφήνουν την κυψέλη και απομακρύνονται περιμένοντας κάποια τυχαία παρθένα βασίλισσα να επιχειρεί την πτήση ζευγαρώματος. Κηφήνες μερικές φορές επισκέπτονται αποικίες που έχουν παρθένα βασίλισσα. Τέτοιες αποικίες δέχονται κηφήνες από ξένες αποικίες και έτσι έχουν μεγάλο πληθυσμό κηφήνων να θρέψουν όσο η βασίλισσά τους είναι παρθένα. Όμως μετά το ζευγάρωμά της καταδιώκουν τους κηφήνες έξω από την κυψέλη.
Εργάτριες είναι τα θηλυκά που δεν μπόρεσαν να αναπτύξουν πλήρως τα σεξουαλικά τους όργανα. Κάν
ουν όλες τις δουλειές στην αποικία ώστε όλα να βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Οι εργάτριες έχουν ειδικευμένα όργανα ανάλογα με τα ειδικά καθήκοντά τους στην αποικία.
Τα καθήκοντα εργασιών των ενήλικων εργατριών, αλλάζουν με την ηλικία. Σχετίζονται με την
φυσιολογική ανάπτυξη των διαφόρων οργάνων και αδένων. Σε κάθε περίπτωση όμως, αυτό δεν είναι κανόνας. Οι εργάτριες μπορεί να αλλάξουν καθήκοντα ανάλογα με τις ανάγκες της αποικίας.
Η διάρκεια ζωής των εργατριών, ποικίλει ανάλογα με την εποχή του χρόνου. Στην περίοδο όπου η αποικία είναι σχεδόν χωρίς δραστηριότητες (χειμώνας), οι εργάτριες μπορεί να ζήσουν έως και τρεις μήνες, αλλά όταν είναι σε περίοδο που υπάρχει έντονη δραστηριότητα, μερικές εργάτριες μπορεί να ζήσουν έως και 6 εβδομάδες. Σε αυτές τις ενεργές περιόδους, τις 3 εβδομάδες τις περνάει σαν εργάτρια της κυψέλης και τις υπόλοιπες σαν μεταφορέας τροφών.
Σε περίπτωση που η αποικία για κάποιο λόγο χάσει την βασίλισσα και δεν υπάρχουν θηλυκά αυγά ή νεαρές κάμπιες οι οποίες θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε νέες βασίλισσες, μερικές εργάτριες μπορούν να γεννήσουν. Αυτό συμβαίνει διότι η απουσία βασίλισσας και των ανάλογων ουσιών - φερομονών της, αναγκάζει μερικές εργάτριες να γεννήσουν αυγά. Αλλά επειδή οι εργάτριες δεν έχουν πλήρως ανεπτυγμένα σεξουαλικά όργανα και έτσι δεν μπορούν να γεννήσουν γονιμοποιημένα αυγά, παράγονται από αυτά τα αυγά μόνο κηφήνες.
Έτσι εάν σε προσεκτικό έλεγχο της αποικίας, διαπιστωθεί μεγάλος αριθμός κηφήνων, μπορούμε να υποθέσουμε βάσιμα οτι υπάρχουν εργάτριες που γεννούν. Για να το διαπιστώσουμε αυτό, θα ψάχνουμε για κελλιά εργατριών με θολωτό σκέπασμα και κελλιά με περισσότερα του ενός αυγά σε τυχαία διάταξη μέσα στο κελλί. Μια καλή βασίλισσα γεννά μόνο ένα αυγό σε κάθε κελλί και το τοποθετεί σ
το κέντρο του.
Αυγά βασίλισσας - Αυγά εργάτριας
ΠΟΡΟΙ της ΑΠΟΙΚΙΑΣ
Οι μεταφορείς εργάτριες μπορεί να απομακρυνθούν έως και 3 χιλιόμετρα από την αποικία, στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν τους αναγκαίους πόρους για την κυψέλη. Το προτιμότερο ασφαλώς είναι οι πόροι να βρίσκονται πλησιέστερα, διότι κάθε χιλιόμετρο παραπάνω που αναγκάζονται να διανύουν, είναι σπατάλη ενέργειας.Οι τέσσερις βασικές ουσίες οι οποίες συλλέγονται από τις εργάτριες μεταφορείς είναι:
Νέκταρ
Γύρη
Πρόπολις
Νερό
Το νέκταρ είναι μια ζαχαρώδης ουσία των φυτών. Είναι ευρέως γνωστό ότι το νέκταρ σχετίζεται με τα άνθη των φυτών, όμως μερικά φυτά έχουν νέκταρ στα φύλλα ή στους μισχούς. Το νέκταρ είναι ένα μίγμα ζαχαρωδών και άλλων ουσιών με 70 - 80% περιεκτικότητα σε νερό. Μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε νερό έχει στις υγρές εποχές με πολλές βροχές. Το νέκταρ είναι η τροφή που δίνει ενέργεια στις μέλισσες.
Οι μεταφορείς εργάτριες συλλέγουν νέκταρ και το μεταφέρουν στην κυψέλη μέσα στο στομάχι τους. Όταν φτάσουν εκεί, το δίνουν στις νεαρές εργάτριες οι οποίες το μετατρέπουν σε μέλι, το μεταφέρουν και το αποθηκεύουν στα ειδικά για μέλι κελλιά. Η μετατροπή σε μέλι γίνεται με εξάτμιση του νερού που περιέχει ώστε πλέον η περιεκτικότητα σε νερό να είναι μόνο έως 20% και με την μίξη του με ουσίες-ένζυμα που βρίσκονται στο στομάχι των εργατριών. Οι νεαρές αυτές εργάτριες συνεχώς βγάζουν από την προβοσκίδα τους σταγόνες από το νέκταρ που έχουν στο στομάχι τους, μεγαλώνοντας έτσι την επιφάνεια της σταγόνας και επιτυγχάνοντας την γρήγορη εξάτμιση του νερού που περιέχει. Η συνεχής αυτή ροή από το στομάχι στην προβοσκίδα αναμιγνύει και τα ένζυμα του στομάχου με το νέκταρ, τα οποία με τη σειρά τους διασπούν τα πολύπλοκα σάκχαρα του νέκταρος σε πιο απλά.
Οι μέλισσες επίσης συλλέγουν στην κατάλληλη εποχή, το μελίτωμα, μια έκκριση ορισμένων παρασίτων των ρητινοδών φυτών, το οποίο μεταφέρουν στην κυψέλη και αυτό μετατρέπεται σε μέλι το οποίο έχει δυνατή γεύση και σκούρο χρώμα.
Στην κυψέλη το μέλι αποθηκεύεται πάντοτε πάνω και γύρω από την περιοχή του γόνου σε κάθε κηρήθρα ή σε κηρήθρες οι οποίες έχουν μόνο μέλι και οι οποίες πάντα βρίσκονται στις άκρες της κυψέλης. Ενήλικες μέλισσες τρέφονται με μέλι, ταϊζουν άλλες γηραιότερες μέλισσες και τις κάμπιες εργατριών και κηφήνων.
Οι περισσότερες αποικίες παράγουν περισσότερο μέλι από τις ανάγκες τους σε καλές εποχές νεκταροέκκρισης. Αυτές ακριβώς τις ποσότητες μπορούμε να τρυγήσουμε. Με τους κατάλληλους χειρισμούς στις κυψέλες, μπορούμε να αυξήσουμε την ποσότητα του παραγόμενου μελιού. Απλώς αφαιρώντας μερικές κηρήθρες με μόνο μέλι (ποτέ και με γόνο), διεγείρουμε την αποικία για περισσότερη παραγωγή μελιού αν βεβαίως υπάρχει επάρκεια πηγών και πόρων.
Η γύρη είναι μια ουσία σε σκόνη η οποία παράγεται από τα αρσενικά όργανα των λουλουδιών και περιέχει το σπέρμα τους. Οι μέλισσες συντελούν έτσι στην επικκονίαση, μεταφέροντας γύρη από άνθος σε άνθος. Η διαδικασία αυτή είναι η σπουδαιότερη συμβολή της μέλισσας στον διασταυρωμένο πολλαπλασιασμό των φυτών. Πολλές αγροτικές καλλιέργειες διατηρούν μελισσοκομεία για την συντομότερη και ασφαλέστερη επικκονίαση της παραγωγής τους.
Οι μέλισσες που επισκέπτονται τα άνθη για την νεκταροσυλλογή, με την επαφή τους με την γύρη που υπάρχει εκεί καλύπτουν τις μικρές τρίχεις του σώματός τους με γύρη. Περιοδικά μαζεύουν αυτή την γύρη με το ειδικό όργανο των πίσω ποδιών, την πιέζουν σχηματοποιώντας την σε μικρές μπαλίτσες και την αποθηκεύουν στο ειδικό καλάθι γύρης που βρίσκεται και αυτό στα πίσω πόδια.
Η γύρη είναι τροφή για τον γηραιότερο γόνο και επίσης καταναλώνεται σε μεγάλες ποσότητες από τις "παραμάνες" εργάτριες οι οποίες παράγουν βασιλικό πολτό από τους αδένες κεφαλής. Η γύρη είναι η διατροφική πηγή για πρωτεϊνες, βιταμίνες και μεταλλικά άλατα για τις μέλισσες. Η γύρη αποθηκεύεται άμεσα σε κελλιά τα οποία περιβάλλουν τα κελλιά του γόνου ώστε να βρίσκεται εύκολα και γρήγορα από τις παραμάνες εργάτριες
Η πρόπολη είναι μια ρητινώδης ουσία η οποία συλλέγεται από τα φυτά. Οι μέλισσες την χρησιμοποιούν για να σφραγίζουν μικρές ρωγμές της κυψέλης, για να επισκευάζουν παλιές κηρήθρες και για να επικαλύπτουν νεκρά μικρά ζώα, των οποίων το μέγεθος δεν τους επιτρέπει να σύρουν έξω από την κυψέλη. Η πρόπολη περιέχει χημικές ουσίες οι οποίες είναι αντιβακτηριακές και επουλωτικές. Έτσι με την χρήση της επιτυγχάνεται ο έλεγχος των βακτηριακών μολύνσεων στο περιβάλλον της κυψέλης. Μεταφέρεται επίσης στο καλάθι της γύρης με τα πίσω πόδια.
Το νερό αναμιγνύεται με μέλι πριν οι μέλισσες το φάνε ή πριν ταϊσουν τον γόνο. Οι μέλισσες επίσης χρησιμοποιούν νερό για να κατεβάσουν την θερμοκρασία της κυψέλης στις πολύ ζεστές ημέρες, κατά τις οποίες πολλές μεταφορείς μέλισσες ασχολούνται μόνο με την μεταφορά νερού. Με σταγόνες νερού περιχύονται οι κηρήθρες και οι ειδικών καθηκόντων εργάτριες ίπτανται ανάμεσά τους δημιουργώντας ρεύμα αέρα και έτσι οι σταγόνες καθώς εξατμίζονται κατεβάζουν την θερμοκρασία της κυψέλης.
Το νερό μεταφέρεται στην κυψέλη στο στομάχι των μεταφορέων. Κοντινή πηγή νερού βοηθάει την αποικία καθώς μειώνει την κατανάλωση ενέργειας για την αναζήτηση και μεταφορά του. Εάν δεν υπάρχει φυσική πηγή νερού κοντά, ο μελισσοκόμος πρέπει να την εξασφαλίσει με τεχνητή πηγή νερού, φροντίζοντας ώστε να είναι εύκολα και με ασφάλεια προσβάσιμη στις μέλισσες για την αποφυγή πνιγμού τους.
Πηγή
Μετά το σφράγισμα του κελλιού, η κάμπια περνάει στο στάδιο της χρυσαλλίδας. Δεν ταϊζεται σε αυτό το στάδιο. Η χρυσαλλίδα μεταμορφώνεται μέσα στο κελλί σε ενήλικη μέλισσα και βγαίνει μόνη της από το κελλί.
Η μέλισσα είναι ένα κοινωνικό έντομο και υπάρχουν τρείς διαφορετικοί τύποι εντόμων σε μια κυψέλη (κοινωνία-αποικία). Η βασίλισσα, οι εργάτριες και οι κηφήνες. Κάθε τύπος (τάξη) έχει διαφορετική λειτουργία στην αποικία. Η βασίλισσα και οι εργάτριες είναι θηλυκά έντομα και οι κηφήνες αρσενικά.
Κάθε τάξη έχει διαφορετκό χρόνο ανάπτυξης μέσα σε διαφορετικού τύπου κελλιά. Ο χρόνος ανάπτυξης της βασίλισσας είναι 16 ημέρες και είναι ο συντομότερος. Αναπτύσσεται σε ένα πολύ ιδιαίτερης κατασκευής κελλί, το βασιλικό κελλί. Τα βασιλικά κελλιά μοιάζουν με ανεστραμένους κώνους και κρέμονται από την επιφάνεια της κηρήθρας. Βρίσκονται συνήθως περίπου στις άκρες της κηρήθρας αλλά μπορεί να υπάρχουν σε όλο το πλάτος της. Η αποικία κατασκευάζει βασιλικά κελλιά όταν υπάρχει ανάγκη αντικατάστασης της βασίλισσας αλλά μερικές φορές αρχίζουν της κατασκευή και το εγκαταλείπουν. Αυτά τα βασιλικά κελλιά ονομάζονται "ψεύτικα" βασιλικά κελιά. Η αναπτυσσόμενη βασιλική κάμπια συνεχώς περιβάλλεται με βασιλικό πολτό, μία ειδική τροφή, υψηλής θρεπτικής αξίας που παράγεται από τους αδένες των εργατριών. Αυτό το διατροφικό πρόγραμμα ονομάζεται "μαζική - διατροφή" και συνεχίζεται καθ'όλη την διάρκεια της ανάπτυξης της βασίλισσας.
Όλες οι νεαρές κάμπιες οι οποίες έχουν ηλικία μικρότερη 2 ημερών τρέφονται με το ίδιο διατροφικό πρόγραμμα της μαζικής διατροφής. Μετά όμως την 2η ημέρα, οι κάμπιες των εργατριών στρέφονται βαθμιαία σε ένα διατροφικό σχήμα με ένα μίγμα από βασιλικό πολτό, μέλι και γύρη. Με αυτό το σχήμα τρέφονται περιοδικώς επειδή η επάρκεια τροφής δεν είναι πάντοτε προσβάσιμη.
Αυτό το διαφορετικό διατροφικό σχήμα, είναι αυτό που καθορίζει την τάξη της ενήλικης θηλυκής μέλισσας. Έτσι κάθε αυγό ή κάμπια νεότερη των 2 ημερών, έχει την δυνατότητα ανάλογα με την διατροφή της να εξελιχθεί σε βασίλισσα ή εργάτρια.
Το "καπάκι - σφράγισμα" του κελλιού της εργάτριας είναι αδιαφανές και επίπεδο. Η ενήλικη μέλισσα βγαίνει από το κελλί μετά την πλήρη μεταμόρφωσή της σε 21 ημέρες από την εναπόθεση του αυγού.
Η περίοδος ανάπτυξης των κηφήνων είναι 23 ημέρες. Οι κηφήνες αναπτύσσονται μέσα σε ίδιου σχήματος κελλιά με αυτά των εργατριών, όμως λίγο μεγαλύτερα. Το σκέπασμα των κελλιών αυτών είναι θόλος.
Η ακόλουθη διάταξη περιγράφει τους χρόνους ανάπτυξης των τάξεων, αρχίζοντας από την στιγμή της εναπόθεσης του αυγού. Τα στοιχεία μπορεί να διαφέρουν στον πραγματικό χρόνο κατά 1 ημέρα ή 2 και αυτό εξαρτάται από το είδος της μέλισσας, τις καιρικές συνθήκες και την εποχή του χρόνου.
Η βασίλισσα είναι το μοναδικό θηλυκό που έχει αναπτύξει πλήρως σεξουαλικά όργανα. Είναι το αποτέλεσμα της ειδικής διατροφής με βασιλικό πολτό σε όλη την διάρκεια της ανάπτυξής της. Διακρίνεται εύκολα από την μεγαλύτερη φιγούρα και την επιμήκη κοιλιά της. Διαθέτει κεντρί χωρίς ακίδα. Βρίσκεται και περιφέρεται ανάμεσα στα κελλιά του γόνου. Περίπου 5 ημέρες μετά την έξοδο από το κελλί της, η παρθένα βασίλισσα αρχίζει να πραγματοποιεί σύντομες πτήσεις για μια περίοδο ζευγαρώματος περίπου 2 ή 3 ημερών και μπορεί να ζευγαρώσει με διαφορετικούς 10 ή παραπάνω κηφήνες. Το σπέρμα τους αποθηκεύεται σε ένα ειδικό όργανο τηνσπερματοθήκη, και η βασίλισσα δεν ζευγαρώνει ποτέ ξανά σε όλη την διάρκεια της ζωής της.
Περίπου 5 ημέρες μετά το ζευγάρωμα η βασίλισσα αρχίζει να γεννά. Ανάλογα την περίοδο, μια καλή βασίλισσα μπορεί να γεννήσει πάνω από 1500 αυγά την ημέρα! Παράγοντες που επηρρεάζουν τον ρυθμό γέννας, είναι ο καιρός, το νέκταρ και η γύρη που υπάρχουν διαθέσιμα, το μέγεθος της βασίλισσας και η κατάσταση της κυψέλης - αποικίας. Ο αριθμός των αυγών εξαρτάται επίσης από τον ετήσιο εποχικό κύκλο. Μεγάλες ποσότητες διαθέσιμης τροφής, διαγείρουν τις εργάτριες οι οποίες με την σειρά τους δίνουν περισσότερη τροφή στην βασίλισσα με σκοπό την διέγερσή της και την αύξηση της γέννας.
Αδένες της βασίλισσας παράγουν επίσης ένα μίγμα ουσιών το οποίο ονομάζεται βασιλική ουσία και διανέμεται από τις εργάτριες που είναι υπεύθυνες για την διατροφή της βασίλισσας σε όλη την αποικία στις άλλες εργάτριες. Η βασιλική ουσία είναι ένα μίγμα ορμονών από φερομόνες, ουσίες οι οποίες είναι υπεύθυνες για τον έλεγχο της συμπεριφοράς της αποικίας. Οι φερομόνες παράγονται εκτός από την βασίλισσα και από άλλα άτομα της αποικίας με σκοπό τον αρμονικό συγχρονισμό της συμπεριφοράς όλης της συγκεκριμένης κοινωνίας.
Κανονικά υπάρχει μόνο 1 βασίλισσα σε κάθε αποκία, αλλά μερικές φορές υπάρχουν ταυτόχρονα 2 βασίλισσες, όταν η γερασμένη πλέον βασίλισσα δεν είναι αρκετά παραγωγική. Η βασίλισσα μπορεί να ζήσει έως και 4 χρόνια, αλλά σε ζεστά κλίματα όπου η περίοδος αναπαραγωγής είναι μεγάλη, η ζωή της είναι μικρότερη. Γηραιότερες βασίλισσες δεν έχουν την αναπαραγωγική ικανότητα των νεότερων, για τον λόγο αυτό προτιμώνται οι νεαρές βασίλισσες από τους μελισσοκόμους και αντικαθίστανται οι παλιές κάθε 2 χρόνια.
Οι κηφήνες, τα αρσενικά άτομα της αποικίας, προέρχονται από αγονιμοποίητα αυγά. Η βασίλισσα μπορεί να ελέγχει ποιο αυγό θα γονιμοποιηθεί πριν το γεννήσει. Το σώμα των κηφήνων είναι μεγαλύτερο από αυτό των εργατριών και της βασίλισσας. Τα μάτια τους είναι μεγάλα και σχεδόν καλύπτουν όλο το κεφάλι. η κοιλιά τους είναι πιο στρογγυλή (τερματίζεται απότομα) και καλύπτεται από μια τούφα από μικρές τρίχες. Οι κηφήνες δεν μπορούν να κεντρίσουν επειδή δεν έχουν κεντρί το οποίο είναι όργανο των θηλυκών ατόμων. Επίσης δεν έχουν κατάλληλα όργανα για περισυλλογή νέκταρος ή γύρης.
Μια δυνατή αποικία έχει περίπου 300 κηφήνες. Αλλά κατά την διάρκεια της εποχής που η τροφή είναι λίγη, οι εργάτριες σπρώχνουν τους κηφήνες έξω από την αποικία. Εκεί πεθαίνουν λόγω του οτι δεν είναι ικανοί για συλλογή τροφής. Η μοναδική λειτουργία των κηφήνων είναι να γονιμοποιούν την βασίλισσα. Το ζευγάρωμα γίνεται στον αέρα (πτήση) και μακριά από την κυψέλη. Όταν ο καιρός είναι καλός, μερικοί δυνατοί κηφήνες αφήνουν την κυψέλη και απομακρύνονται περιμένοντας κάποια τυχαία παρθένα βασίλισσα να επιχειρεί την πτήση ζευγαρώματος. Κηφήνες μερικές φορές επισκέπτονται αποικίες που έχουν παρθένα βασίλισσα. Τέτοιες αποικίες δέχονται κηφήνες από ξένες αποικίες και έτσι έχουν μεγάλο πληθυσμό κηφήνων να θρέψουν όσο η βασίλισσά τους είναι παρθένα. Όμως μετά το ζευγάρωμά της καταδιώκουν τους κηφήνες έξω από την κυψέλη.
Εργάτριες είναι τα θηλυκά που δεν μπόρεσαν να αναπτύξουν πλήρως τα σεξουαλικά τους όργανα. Κάν
ουν όλες τις δουλειές στην αποικία ώστε όλα να βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Οι εργάτριες έχουν ειδικευμένα όργανα ανάλογα με τα ειδικά καθήκοντά τους στην αποικία.
Τα καθήκοντα εργασιών των ενήλικων εργατριών, αλλάζουν με την ηλικία. Σχετίζονται με την
Η διάρκεια ζωής των εργατριών, ποικίλει ανάλογα με την εποχή του χρόνου. Στην περίοδο όπου η αποικία είναι σχεδόν χωρίς δραστηριότητες (χειμώνας), οι εργάτριες μπορεί να ζήσουν έως και τρεις μήνες, αλλά όταν είναι σε περίοδο που υπάρχει έντονη δραστηριότητα, μερικές εργάτριες μπορεί να ζήσουν έως και 6 εβδομάδες. Σε αυτές τις ενεργές περιόδους, τις 3 εβδομάδες τις περνάει σαν εργάτρια της κυψέλης και τις υπόλοιπες σαν μεταφορέας τροφών.
Σε περίπτωση που η αποικία για κάποιο λόγο χάσει την βασίλισσα και δεν υπάρχουν θηλυκά αυγά ή νεαρές κάμπιες οι οποίες θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε νέες βασίλισσες, μερικές εργάτριες μπορούν να γεννήσουν. Αυτό συμβαίνει διότι η απουσία βασίλισσας και των ανάλογων ουσιών - φερομονών της, αναγκάζει μερικές εργάτριες να γεννήσουν αυγά. Αλλά επειδή οι εργάτριες δεν έχουν πλήρως ανεπτυγμένα σεξουαλικά όργανα και έτσι δεν μπορούν να γεννήσουν γονιμοποιημένα αυγά, παράγονται από αυτά τα αυγά μόνο κηφήνες.
Έτσι εάν σε προσεκτικό έλεγχο της αποικίας, διαπιστωθεί μεγάλος αριθμός κηφήνων, μπορούμε να υποθέσουμε βάσιμα οτι υπάρχουν εργάτριες που γεννούν. Για να το διαπιστώσουμε αυτό, θα ψάχνουμε για κελλιά εργατριών με θολωτό σκέπασμα και κελλιά με περισσότερα του ενός αυγά σε τυχαία διάταξη μέσα στο κελλί. Μια καλή βασίλισσα γεννά μόνο ένα αυγό σε κάθε κελλί και το τοποθετεί σ
το κέντρο του.
Αυγά βασίλισσας - Αυγά εργάτριας
ΠΟΡΟΙ της ΑΠΟΙΚΙΑΣ
Οι μεταφορείς εργάτριες μπορεί να απομακρυνθούν έως και 3 χιλιόμετρα από την αποικία, στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν τους αναγκαίους πόρους για την κυψέλη. Το προτιμότερο ασφαλώς είναι οι πόροι να βρίσκονται πλησιέστερα, διότι κάθε χιλιόμετρο παραπάνω που αναγκάζονται να διανύουν, είναι σπατάλη ενέργειας.Οι τέσσερις βασικές ουσίες οι οποίες συλλέγονται από τις εργάτριες μεταφορείς είναι:
Νέκταρ
Γύρη
Πρόπολις
Νερό
Το νέκταρ είναι μια ζαχαρώδης ουσία των φυτών. Είναι ευρέως γνωστό ότι το νέκταρ σχετίζεται με τα άνθη των φυτών, όμως μερικά φυτά έχουν νέκταρ στα φύλλα ή στους μισχούς. Το νέκταρ είναι ένα μίγμα ζαχαρωδών και άλλων ουσιών με 70 - 80% περιεκτικότητα σε νερό. Μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε νερό έχει στις υγρές εποχές με πολλές βροχές. Το νέκταρ είναι η τροφή που δίνει ενέργεια στις μέλισσες.
Οι μεταφορείς εργάτριες συλλέγουν νέκταρ και το μεταφέρουν στην κυψέλη μέσα στο στομάχι τους. Όταν φτάσουν εκεί, το δίνουν στις νεαρές εργάτριες οι οποίες το μετατρέπουν σε μέλι, το μεταφέρουν και το αποθηκεύουν στα ειδικά για μέλι κελλιά. Η μετατροπή σε μέλι γίνεται με εξάτμιση του νερού που περιέχει ώστε πλέον η περιεκτικότητα σε νερό να είναι μόνο έως 20% και με την μίξη του με ουσίες-ένζυμα που βρίσκονται στο στομάχι των εργατριών. Οι νεαρές αυτές εργάτριες συνεχώς βγάζουν από την προβοσκίδα τους σταγόνες από το νέκταρ που έχουν στο στομάχι τους, μεγαλώνοντας έτσι την επιφάνεια της σταγόνας και επιτυγχάνοντας την γρήγορη εξάτμιση του νερού που περιέχει. Η συνεχής αυτή ροή από το στομάχι στην προβοσκίδα αναμιγνύει και τα ένζυμα του στομάχου με το νέκταρ, τα οποία με τη σειρά τους διασπούν τα πολύπλοκα σάκχαρα του νέκταρος σε πιο απλά.
Οι μέλισσες επίσης συλλέγουν στην κατάλληλη εποχή, το μελίτωμα, μια έκκριση ορισμένων παρασίτων των ρητινοδών φυτών, το οποίο μεταφέρουν στην κυψέλη και αυτό μετατρέπεται σε μέλι το οποίο έχει δυνατή γεύση και σκούρο χρώμα.
Στην κυψέλη το μέλι αποθηκεύεται πάντοτε πάνω και γύρω από την περιοχή του γόνου σε κάθε κηρήθρα ή σε κηρήθρες οι οποίες έχουν μόνο μέλι και οι οποίες πάντα βρίσκονται στις άκρες της κυψέλης. Ενήλικες μέλισσες τρέφονται με μέλι, ταϊζουν άλλες γηραιότερες μέλισσες και τις κάμπιες εργατριών και κηφήνων.
Οι περισσότερες αποικίες παράγουν περισσότερο μέλι από τις ανάγκες τους σε καλές εποχές νεκταροέκκρισης. Αυτές ακριβώς τις ποσότητες μπορούμε να τρυγήσουμε. Με τους κατάλληλους χειρισμούς στις κυψέλες, μπορούμε να αυξήσουμε την ποσότητα του παραγόμενου μελιού. Απλώς αφαιρώντας μερικές κηρήθρες με μόνο μέλι (ποτέ και με γόνο), διεγείρουμε την αποικία για περισσότερη παραγωγή μελιού αν βεβαίως υπάρχει επάρκεια πηγών και πόρων.
Η γύρη είναι μια ουσία σε σκόνη η οποία παράγεται από τα αρσενικά όργανα των λουλουδιών και περιέχει το σπέρμα τους. Οι μέλισσες συντελούν έτσι στην επικκονίαση, μεταφέροντας γύρη από άνθος σε άνθος. Η διαδικασία αυτή είναι η σπουδαιότερη συμβολή της μέλισσας στον διασταυρωμένο πολλαπλασιασμό των φυτών. Πολλές αγροτικές καλλιέργειες διατηρούν μελισσοκομεία για την συντομότερη και ασφαλέστερη επικκονίαση της παραγωγής τους.
Οι μέλισσες που επισκέπτονται τα άνθη για την νεκταροσυλλογή, με την επαφή τους με την γύρη που υπάρχει εκεί καλύπτουν τις μικρές τρίχεις του σώματός τους με γύρη. Περιοδικά μαζεύουν αυτή την γύρη με το ειδικό όργανο των πίσω ποδιών, την πιέζουν σχηματοποιώντας την σε μικρές μπαλίτσες και την αποθηκεύουν στο ειδικό καλάθι γύρης που βρίσκεται και αυτό στα πίσω πόδια.Η γύρη είναι τροφή για τον γηραιότερο γόνο και επίσης καταναλώνεται σε μεγάλες ποσότητες από τις "παραμάνες" εργάτριες οι οποίες παράγουν βασιλικό πολτό από τους αδένες κεφαλής. Η γύρη είναι η διατροφική πηγή για πρωτεϊνες, βιταμίνες και μεταλλικά άλατα για τις μέλισσες. Η γύρη αποθηκεύεται άμεσα σε κελλιά τα οποία περιβάλλουν τα κελλιά του γόνου ώστε να βρίσκεται εύκολα και γρήγορα από τις παραμάνες εργάτριες
Η πρόπολη είναι μια ρητινώδης ουσία η οποία συλλέγεται από τα φυτά. Οι μέλισσες την χρησιμοποιούν για να σφραγίζουν μικρές ρωγμές της κυψέλης, για να επισκευάζουν παλιές κηρήθρες και για να επικαλύπτουν νεκρά μικρά ζώα, των οποίων το μέγεθος δεν τους επιτρέπει να σύρουν έξω από την κυψέλη. Η πρόπολη περιέχει χημικές ουσίες οι οποίες είναι αντιβακτηριακές και επουλωτικές. Έτσι με την χρήση της επιτυγχάνεται ο έλεγχος των βακτηριακών μολύνσεων στο περιβάλλον της κυψέλης. Μεταφέρεται επίσης στο καλάθι της γύρης με τα πίσω πόδια.
Το νερό αναμιγνύεται με μέλι πριν οι μέλισσες το φάνε ή πριν ταϊσουν τον γόνο. Οι μέλισσες επίσης χρησιμοποιούν νερό για να κατεβάσουν την θερμοκρασία της κυψέλης στις πολύ ζεστές ημέρες, κατά τις οποίες πολλές μεταφορείς μέλισσες ασχολούνται μόνο με την μεταφορά νερού. Με σταγόνες νερού περιχύονται οι κηρήθρες και οι ειδικών καθηκόντων εργάτριες ίπτανται ανάμεσά τους δημιουργώντας ρεύμα αέρα και έτσι οι σταγόνες καθώς εξατμίζονται κατεβάζουν την θερμοκρασία της κυψέλης.
Το νερό μεταφέρεται στην κυψέλη στο στομάχι των μεταφορέων. Κοντινή πηγή νερού βοηθάει την αποικία καθώς μειώνει την κατανάλωση ενέργειας για την αναζήτηση και μεταφορά του. Εάν δεν υπάρχει φυσική πηγή νερού κοντά, ο μελισσοκόμος πρέπει να την εξασφαλίσει με τεχνητή πηγή νερού, φροντίζοντας ώστε να είναι εύκολα και με ασφάλεια προσβάσιμη στις μέλισσες για την αποφυγή πνιγμού τους.
Πηγή