Της Κορίνας Καφετζοπούλου
Η κοινωνία της μέλισσας, τέλεια δεν είναι, έχει όμως τους δικούς της απαράβατους κανόνες που διατηρούν χωρίς υπερβολή την ισορροπία στη φύση.
Ουσιαστικά τον κυριάρχο ρόλο στην κυψέλη τον έχουν οι εργάτριες. Αυτές αποφασίζουν ποιες θα επιλέξουν για υποψήφιες βασίλισσες, αυτές κάνουν κουμάντο για το πόσοι κηφήνες θα γεννηθούν, αυτές κοινώς "λύνουν και δένουν" εξολοθρεύοντας και βασίλισσα και κηφήνες όταν είναι άχρηστοι για την κυψέλη!
Με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού και μελισσοκόμου Γιάννη Στιβακτάκη μάθαμε για τα μυστικά της κοινωνίας των μελισσών.
Ο ίδιος "ακολουθεί" τις μέλισσες από μικρό παιδί που δεν ήθελε να πάει μαζί με τον παππού, και μετά με τον πατέρα του και τώρα μόνος.
Μπορεί ως παιδί να μην τις ήθελε, όμως στη συνέχεια τις αγάπησε και έμαθε να τις παρατηρεί με τις ώρες. Διάβασε, ασχολήθηκε με αυτόν τον θαυμαστό κόσμο και έμαθε πολλά για αυτή τη "μυστήρια κοινωνία" που μέσα στο DNA της έχει το «πρέπει», το "καθήκον" και την αυτοθυσία. Μετά από αυτή τη συνομίλια εύκολα μπορεί κανείς να εξηγήσει το λόγο που οι μελισσοκόμοι έχουν τρέλα με τα μελίσσια.
Είναι και παρατηρητές ενός "άλλου κόσμου".
Πολλά απο αυτά που μας εξιστορεί ο κ. Στιβακτάκης για τις συνήθειες, τον τρόπο ζωής της μέλισσας, τα έχει δει με τα μάτια του. Μόνο τη διάρκεια της γονιμοποίησης δεν έχει «πετύχει» και αυτό επειδή γίνεται ψηλά!
*(Το παρόν ρεπορτάζ δεν ασχολείται με τα προϊόντα της κυψέλης αλλά μόνο με τον τρόπο ζωή τους)
Ο παρεξηγημένος κηφήνας
Ο κηφήνας είναι ένας παρεξηγημένος εραστής που όλοι νομίζουν ότι είναι χαραμοφάης και εκ φύσεως τεμπέλης, όμως τα πράγματα διαφέρουν. Ένα θαύμα της φύσης είναι (!) πλήρως εξαρτημένο.
Το μέγεθος του κελιού ορίζει και το φύλο της μέλισσας
Πρώτον, είναι το μόνο ζωντανό στη γη που γονιμοποιείται χωρίς σπερματοζωάριο! Δεν έχει πάτερα, γεννιέται από το μη γονιμοποιημένο ωάριο.
Και αυτό το καθορίζουν οι εργάτριες με το μέγεθος του κελιού που φτιάχνουν για την ωοτοκία. Αν το μέγεθος του κελιού είναι μεγαλύτερο τότε η βασίλισσα αφήνει το αγονιμοποίητο ωάριο. Πώς γίνεται όμως αυτός ο διαχωρισμός.
Η βασίλισσα "κρατά" στην κοιλιά της, μέσα στην σπερματοθήκη εκατομμύρια σπερματοζωάρια τα οποία διατηρεί για όσο χρόνο ζει (3 - 5 χρόνια).
Όταν το κελί είναι μεγάλο η κοιλιά της δεν πιέζεται και δεν αφήνει το σπερματοζωάριο!
Έτσι γεννιέται ο ορφανός κηφήνας. Δεν έχει κεντρί και προβοσκίδα. Η ζωή του εξαρτάται από τις εργάτριες που τον ταΐζουν.
Και το τάισμα δε γίνεται από καλοσύνη. Ο κηφήνας εξυπηρετεί την αναπαραγωγή και την ύπαρξη της κυψέλης. Αν ο κηφήνας δεν γονιμοποιήσει τη βασίλισσα, το είδος δε θα αναπαραχθεί. Ένας κηφήνας μπορεί να παράξει εκατομμύρια σπερματοζωάρια. Το φοβερό σε αυτή την κοινωνία είναι ότι ζει για να γονιμοποιήσει τη βασίλισσα και να πεθάνει αμέσως μετά.
Κατά τη διάρκεια της γονιμοποίησης ο κηφήνας χάνει το μόριο του, το εγκλωβίζει η βασίλισσα και πεθαίνει.
Ο κηφήνας μετά τη σύζευξη με τη βασίλισσα χάνει τα γεννητικά του όργανα και πεθαίνει
Κυρίως οι ανιχνεύτριες που έχουν βγει για αναζήτηση τροφής, χορεύοντας δείχνουν την απόσταση, τη διεύθυνση και το είδος της τροφής.
Μάλιστα προσανατολίζονται με τη βοήθεια του ήλιου και ενός σημαδιού που επιλέγουν, η γωνία που σχηματίζεται, δείχνει και που είναι το σπίτι τους.
Ειδικός χορός γίνεται και κατά τη διάρκεια της σμηνουργίας.
Οι εργάτριες διατηρούν και την ισορροπία της φύσης. Ως γνωστό τα φυτά αναπαράγονται με τη γύρη που μεταφέρουν οι μέλισσες. Πώς τόσους αιώνες δεν μπερδεύονται τα είδη;
Η μέλισσα κάθε φορά που θα βγει για να "φάει" επιλέγει μόνο ένα είδος. Αν επιλέξει μια πορτοκαλιά για όλη την ημέρα θα πηγαίνει στο ίδιο δέντρο. Έτσι τα είδη των φυτών δεν μπερδεύονται.
Η βασίλισσα
Είναι το πιο μεγαλόσωμο άτομο του μελισσιού. Οι λαμπρότεροι χρωματισμοί και η μακρύτερη κοιλία την κάνουν να μοιάζει με σφήκα και να ξεχωρίζει εύκολα από τις πιο μικρόσωμες εργάτριες και τους χοντροφτιαγμένους κηφήνες. Δεν έχει όργανα για συλλογή γύρης ούτε κηρογόνους αδένες για παραγωγή κεριού όπως η εργάτρια. Το κεντρί της το χρησιμοποιεί για να σκοτώσει τις αντιπάλους της και να ανέβει στο θρόνο. Η πιο δυνατή το καταφέρνει αυτό. Η βασίλισσα ζει 3-5 χρόνια, μένει μέσα στην κυψέλη και γεννά διαρκώς εκατομμύρια αυγά πολλαπλάσια του βάρους της!
Πετά έξω απ’ αυτή μόνο δύο φορές στη ζωή της, μια για να γονιμοποιηθεί (έρχεται σε επαφή αυτή τη μια φορά μέχρι και με 12 κηφήνες) και μία για να σμηνουργήσει. Αν βρεθεί από άλλη αιτία έξω από την κυψέλη, δεν μπορεί να επιστρέψει σ’ αυτή.
Κάθε μελίσσι έχει μια μόνο βασίλισσα, που είναι το μοναδικό τέλειο θηλυκό άτομο του μελισσιού και μαζί η μητέρα όλου του πληθυσμού. Δε συλλέγει τροφή ούτε ασχολείται με άλλες εργασίες. Κύρια αποστολή της είναι η ωοτοκία και η διοίκηση του μελισσιού.
Η βασίλισσα κάθε σμήνους παράγει επίσης μια «μυρωδιά» που διοχετεύεται σε όλο το σμήνος με τη διαδικασία της τροφάλλαξης.
Με τον όρο αυτό εννοούμε την ανταλλαγή τροφής μεταξύ των εργατριών προβοσκίδα με προβοσκίδα. Τον τρόπο αυτό χρησιμοποιούν οι εργάτριες για να διαμοιράσουν την τροφή στις μέλισσες που βρίσκονται στα απομακρυσμένα σημεία της κυψέλης και για να ταΐσουν τη βασίλισσα και τους νεαρούς κηφήνες.
Τον τρόπο αυτό χρησιμοποιεί και η βασίλισσα. Η παρουσία της είναι διαρκώς αισθητή μέσα στη κυψέλη, χάρη στην κυκλοφορία της βασιλικής ουσίας με την οποία κρατά σε συνοχή το μελίσσι, διατηρεί τη χαρακτηριστική οργάνωσή του και ρυθμίζει τη λειτουργία του.
Τη μετάδοση της βασιλικής ουσίας αναλαμβάνουν οι εργάτριες συνοδοί της βασίλισσας. Κρατούν τις κεραίες τους σε συνεχή επαφή μαζί της και στη συνέχεια λόγω της συχνής επαφής τους με τις υπόλοιπες εργάτριες, μεταφέρουν την βασιλική ουσία σε ολόκληρο το μελίσσι.
Ο φρουρός φροντίζει να μην υπάρχει εισβολή με μια εξαίρεση αν η μέλισσα που θα πλησιάσει είναι φορτωμένη με γύρη ή νέκταρ!
Η βασίλισσα "κρατά" στην κοιλιά της, μέσα στην σπερματοθήκη εκατομμύρια σπερματοζωάρια τα οποία διατηρεί για όσο χρόνο ζει (3 - 5 χρόνια).
Όταν το κελί είναι μεγάλο η κοιλιά της δεν πιέζεται και δεν αφήνει το σπερματοζωάριο!
Έτσι γεννιέται ο ορφανός κηφήνας. Δεν έχει κεντρί και προβοσκίδα. Η ζωή του εξαρτάται από τις εργάτριες που τον ταΐζουν.
Και το τάισμα δε γίνεται από καλοσύνη. Ο κηφήνας εξυπηρετεί την αναπαραγωγή και την ύπαρξη της κυψέλης. Αν ο κηφήνας δεν γονιμοποιήσει τη βασίλισσα, το είδος δε θα αναπαραχθεί. Ένας κηφήνας μπορεί να παράξει εκατομμύρια σπερματοζωάρια. Το φοβερό σε αυτή την κοινωνία είναι ότι ζει για να γονιμοποιήσει τη βασίλισσα και να πεθάνει αμέσως μετά.
Κατά τη διάρκεια της γονιμοποίησης ο κηφήνας χάνει το μόριο του, το εγκλωβίζει η βασίλισσα και πεθαίνει.
Ο κηφήνας μετά τη σύζευξη με τη βασίλισσα χάνει τα γεννητικά του όργανα και πεθαίνει
Κατά τη σύζευξη, τα γεννητικά όργανα του κηφήνα αναστρέφονται, βγαίνουν από το σώμα του και με τη σύσπαση των μυών της κοιλιάς επέρχεται η εκσπερμάτωση.
Στη συνέχεια τα γεννητικά του όργανα αποκόπτονται από το σώμα του με αποτέλεσμα το θάνατό του. Μέρος των γεννητικών του οργάνων παραμένει στον κόλπο της βασίλισσας, είναι το λεγόμενο "σημάδι ζευγαρώματος", το οποίο απομακρύνει η εργάτρια που την καθαρίζει, για να συνεχίσει την αναπαραγωγή.
Ο κηφήνας αν επιστρέψει στην κυψέλη δεν έχει επιτελέσει το σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκε. Μόλις περάσει η περίοδος του ζευγαρώματος οι εργάτριες θα τον αφήσουν να πεθάνει από την πείνα.
Η εργάτρια
Η βασίλισσα μπορεί να βρίσκεται σε περίοπτη θέση στο μελίσσι, και να φαίνεται ότι έχει τον πλήρη έλεγχο, όμως πάντα από πίσω της βρίσκονται οι εργάτριες που δεν παίζουν καθοριστικό ρόλο μόνο στη δημιουργία των προϊόντων της κυψέλης, αλλά και στις ριζικές αποφάσεις, που είναι η ανατροφή της υποψήφιας βασίλισσας αλλά και η κινητοποίηση της για το φυσικό πολλαπλασιασμό του μελισσιού, που ονομάζεται σμηνουργία.Οι εργάτριες ζουν ελάχιστα, λίγους μήνες (2-3) εξαιτίας της καταπόνησης .
Από τη μέρα που γεννιούνται και δεν επιλεγούν για βασίλισσες, άλλες εργάτριες που τις ταΐζουν πραγματοποιούν και τον τροφικό ευνουχισμό τους!
Ταΐζονται μόνο με γύρη και μέλι, δεν αναπτύσσουν αναπαραγωγικό σύστημα για αυτό και είναι ατελή θηλυκά. Για να γίνουν τέλεια θηλυκά χρειάζονται βασιλικό πολτό. Μέσα σε μια κοινωνία 4000 μελισσών, ελάχιστες - μέχρι 15 - θα ταϊστούν με βασιλικό πολτό και όταν έρθει
η ώρα θα μονομαχήσουν μεταξύ τους για να αναδειχθεί η βασίλισσα.
Σε αυτόν τον αριθμό περίπου στους 150 θα είναι οι κηφήνες. Οι υπόλοιπες είναι εργάτριες που κάνουν τα πάντα μέσα στην κυψέλη και έξω από αυτή. Φροντίζουν τη βασίλισσα, την ταΐζουν, την ποτίζουν, την καθαρίζουν ακόμα και μετά από κάθε συνουσία! Εάν μάλιστα η βασίλισσα έχει αρχίσει να γερνάει και δε γεννάει, τότε όλες μαζί την σκοτώνουν και αναθρέφουν άλλες για το θρόνο.
Είναι παραμάνες για τις προνύμφες και στρατιώτες που βρίσκονται στις πύλες. Αυτές είναι και οι ανιχνεύτριες νέου σπιτιού και τροφής. Καθαρίζουν και απολυμαίνουν την κυψέλη. Και όλες μαζί πραγματοποιούν τους θαυμαστούς χορούς της μέλισσας.
Στη συνέχεια τα γεννητικά του όργανα αποκόπτονται από το σώμα του με αποτέλεσμα το θάνατό του. Μέρος των γεννητικών του οργάνων παραμένει στον κόλπο της βασίλισσας, είναι το λεγόμενο "σημάδι ζευγαρώματος", το οποίο απομακρύνει η εργάτρια που την καθαρίζει, για να συνεχίσει την αναπαραγωγή.
Ο κηφήνας αν επιστρέψει στην κυψέλη δεν έχει επιτελέσει το σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκε. Μόλις περάσει η περίοδος του ζευγαρώματος οι εργάτριες θα τον αφήσουν να πεθάνει από την πείνα.
Η εργάτρια
Η βασίλισσα μπορεί να βρίσκεται σε περίοπτη θέση στο μελίσσι, και να φαίνεται ότι έχει τον πλήρη έλεγχο, όμως πάντα από πίσω της βρίσκονται οι εργάτριες που δεν παίζουν καθοριστικό ρόλο μόνο στη δημιουργία των προϊόντων της κυψέλης, αλλά και στις ριζικές αποφάσεις, που είναι η ανατροφή της υποψήφιας βασίλισσας αλλά και η κινητοποίηση της για το φυσικό πολλαπλασιασμό του μελισσιού, που ονομάζεται σμηνουργία.Οι εργάτριες ζουν ελάχιστα, λίγους μήνες (2-3) εξαιτίας της καταπόνησης .
Από τη μέρα που γεννιούνται και δεν επιλεγούν για βασίλισσες, άλλες εργάτριες που τις ταΐζουν πραγματοποιούν και τον τροφικό ευνουχισμό τους!
Ταΐζονται μόνο με γύρη και μέλι, δεν αναπτύσσουν αναπαραγωγικό σύστημα για αυτό και είναι ατελή θηλυκά. Για να γίνουν τέλεια θηλυκά χρειάζονται βασιλικό πολτό. Μέσα σε μια κοινωνία 4000 μελισσών, ελάχιστες - μέχρι 15 - θα ταϊστούν με βασιλικό πολτό και όταν έρθει
η ώρα θα μονομαχήσουν μεταξύ τους για να αναδειχθεί η βασίλισσα.
Σε αυτόν τον αριθμό περίπου στους 150 θα είναι οι κηφήνες. Οι υπόλοιπες είναι εργάτριες που κάνουν τα πάντα μέσα στην κυψέλη και έξω από αυτή. Φροντίζουν τη βασίλισσα, την ταΐζουν, την ποτίζουν, την καθαρίζουν ακόμα και μετά από κάθε συνουσία! Εάν μάλιστα η βασίλισσα έχει αρχίσει να γερνάει και δε γεννάει, τότε όλες μαζί την σκοτώνουν και αναθρέφουν άλλες για το θρόνο.
Είναι παραμάνες για τις προνύμφες και στρατιώτες που βρίσκονται στις πύλες. Αυτές είναι και οι ανιχνεύτριες νέου σπιτιού και τροφής. Καθαρίζουν και απολυμαίνουν την κυψέλη. Και όλες μαζί πραγματοποιούν τους θαυμαστούς χορούς της μέλισσας.
Κυρίως οι ανιχνεύτριες που έχουν βγει για αναζήτηση τροφής, χορεύοντας δείχνουν την απόσταση, τη διεύθυνση και το είδος της τροφής.
Μάλιστα προσανατολίζονται με τη βοήθεια του ήλιου και ενός σημαδιού που επιλέγουν, η γωνία που σχηματίζεται, δείχνει και που είναι το σπίτι τους.
Ειδικός χορός γίνεται και κατά τη διάρκεια της σμηνουργίας.
Οι εργάτριες διατηρούν και την ισορροπία της φύσης. Ως γνωστό τα φυτά αναπαράγονται με τη γύρη που μεταφέρουν οι μέλισσες. Πώς τόσους αιώνες δεν μπερδεύονται τα είδη;
Η μέλισσα κάθε φορά που θα βγει για να "φάει" επιλέγει μόνο ένα είδος. Αν επιλέξει μια πορτοκαλιά για όλη την ημέρα θα πηγαίνει στο ίδιο δέντρο. Έτσι τα είδη των φυτών δεν μπερδεύονται.
Η βασίλισσα
Είναι το πιο μεγαλόσωμο άτομο του μελισσιού. Οι λαμπρότεροι χρωματισμοί και η μακρύτερη κοιλία την κάνουν να μοιάζει με σφήκα και να ξεχωρίζει εύκολα από τις πιο μικρόσωμες εργάτριες και τους χοντροφτιαγμένους κηφήνες. Δεν έχει όργανα για συλλογή γύρης ούτε κηρογόνους αδένες για παραγωγή κεριού όπως η εργάτρια. Το κεντρί της το χρησιμοποιεί για να σκοτώσει τις αντιπάλους της και να ανέβει στο θρόνο. Η πιο δυνατή το καταφέρνει αυτό. Η βασίλισσα ζει 3-5 χρόνια, μένει μέσα στην κυψέλη και γεννά διαρκώς εκατομμύρια αυγά πολλαπλάσια του βάρους της!
Κάθε μελίσσι έχει μια μόνο βασίλισσα, που είναι το μοναδικό τέλειο θηλυκό άτομο του μελισσιού και μαζί η μητέρα όλου του πληθυσμού. Δε συλλέγει τροφή ούτε ασχολείται με άλλες εργασίες. Κύρια αποστολή της είναι η ωοτοκία και η διοίκηση του μελισσιού.
Η βασίλισσα κάθε σμήνους παράγει επίσης μια «μυρωδιά» που διοχετεύεται σε όλο το σμήνος με τη διαδικασία της τροφάλλαξης.
Με τον όρο αυτό εννοούμε την ανταλλαγή τροφής μεταξύ των εργατριών προβοσκίδα με προβοσκίδα. Τον τρόπο αυτό χρησιμοποιούν οι εργάτριες για να διαμοιράσουν την τροφή στις μέλισσες που βρίσκονται στα απομακρυσμένα σημεία της κυψέλης και για να ταΐσουν τη βασίλισσα και τους νεαρούς κηφήνες.
Τον τρόπο αυτό χρησιμοποιεί και η βασίλισσα. Η παρουσία της είναι διαρκώς αισθητή μέσα στη κυψέλη, χάρη στην κυκλοφορία της βασιλικής ουσίας με την οποία κρατά σε συνοχή το μελίσσι, διατηρεί τη χαρακτηριστική οργάνωσή του και ρυθμίζει τη λειτουργία του.
Τη μετάδοση της βασιλικής ουσίας αναλαμβάνουν οι εργάτριες συνοδοί της βασίλισσας. Κρατούν τις κεραίες τους σε συνεχή επαφή μαζί της και στη συνέχεια λόγω της συχνής επαφής τους με τις υπόλοιπες εργάτριες, μεταφέρουν την βασιλική ουσία σε ολόκληρο το μελίσσι.
Ο φρουρός φροντίζει να μην υπάρχει εισβολή με μια εξαίρεση αν η μέλισσα που θα πλησιάσει είναι φορτωμένη με γύρη ή νέκταρ!
MELISSOCOSMOS ελάτε να γνωρίσουμε τον μαγικό κόσμο των μελισσών