Γράφει ο Γιάννης Μπατσής
Δάσκαλος μελισσοκόμων
Η επιθετικότητα είναι το μόνο αμυντικό όπλο που διαθέτει η μέλισσα για να προστατέψει το γλυκό προϊόν της. Ποτέ δεν κεντρίζει χωρίς λόγο. Έτσι και αλλιώς μετά το κέντρισμα πεθαίνει γιατί αφήνει πάνω στο δέρμα σαν ενθύμιο το κεντρί της, που μοιάζει στην άκρη με μικροσκοπικό αγκίστρι και μαζί με αυτό βγαίνουν και τα έντερά της που συνδέονται με αυτό.
Το δηλητήριο της μέλισσας είναι ένα πολύπλοκο μείγμα χημικών ουσιών, που ασκεί φαρμακευτική δράση και επηρεάζει τη φυσιολογία ενός οργανισμού. Περιέχει ένζυμα, πρωτεΐνες, πεπτίδια, μεταλλικές ουσίες, οργανικά οξέα, φορμικό οξύ, αντιβιοτικές ουσίες και κυστίνη.
Το δηλητήριο των μελισσών συλλέγεται με τη μέθοδο της ηλεκτρικής διεγέρσεως (electrostimulation method). Παρόμοια μεθοδολογία έχει χρησιμοποιηθεί και για τη συλλογή του δηλητηρίου των σφηκών χωρίς όμως να έχει καθιερωθεί σε εμπορικό επίπεδο γιατί αυξάνει υπέρμετρα την επιθετικότητα των εντόμων.
Έτσι το δηλητήριό τους συλλέγεται από τους ειδικούς σάκους των εντόμων μετά βαθεία κατάψυξη των φωλεών.
Μειονέκτημα της μεθόδου αυτής είναι η παρουσία πρωτεϊνών του σάκκου στο εκχύλισμα και η "μόλυνση" του τελικού προϊόντος.
Η παρουσία της ισταμίνης στο δηλητήριο της μέλισσας είναι γνωστή από το 1936. Παρά ταύτα μόλις το 1982 με ειδική μέθοδο προσδιορίστηκε ότι η περιεκτικότητα σε ισταμίνη είναι περίπου 1%. Στο δηλητήριο περιέχονται επίσης σε μικρότερες ποσότητες, αμινοξέα, νοραδρεναλίνη και ντοπαμίνη, πεπτίδια, φωσφολιπίδια και υδατάνθρακες.
Όσον αφορά τα πεπτίδια, η μελιτίνη αποτελεί το 50% του συνόλου του δηλητηρίου.
Προσβάλλει το κεντρικό νευρικό σύστημα προκαλώντας γενικευμένους σπασμούς, δρα στην καρδιά και το κυκλοφορικό σύστημα προκαλώντας βραδυκαρδία, επαγωγικές διαταραχές και αρρυθμίες ενώ συμμετέχει και στις εκδηλώσεις από το γαστρεντερικό σύστημα.
Το πεπτίδιο απαμίνη που αποτελεί το 2% του βάρους του δηλητηρίου δρά στους λείους μύες, τους νευρώνες, τα μυικά κύτταρα και τα ηπατικά κύτταρα, προκαλεί γενικευμένους σπασμούς ενώ προκαλεί και συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα.
Το ένζυμο φωσφολιπάση Α2 αποτελεί το 12-14% των συστατικών του δηλητηρίου και είναι ιδιαίτερα κυτταροτοξική. Οι βασικές δράσεις του δηλητηρίου της μέλισσας αποδίδονται στην παρουσία της μελιτίνης και της φωσφολιπάσης Α2. Τα εν λόγω συστατικά προκαλούν άμεση ή έμμεση βλάβη στα κύτταρα.
Η φωσφολιπάση Α2 αποτελεί το σημαντικότερο αλλεργιογόνο του δηλητηρίου της μέλισσας.
Τα δηλητήρια των διαφόρων ειδών σφηκών εμφανίζουν σημαντικές ομοιότητες και κατά συνέπεια εξετάζονται από κοινού. Περιέχουν ισταμίνη σε υψηλότερες αναλογίες (4-6%), σεροτονίνη, ντοπαμίνη, νοραδρεναλίνη και αδρεναλίνη. Το δηλητήριο του "σκούρκου" περιέχει επίσης και ακετυλχολίνη.
Οι περιεχόμενες κινίνες προκαλούν σύσπαση των λείων μυϊκών ινών, πτώση της αρτηριακής πιέσεως και αύξηση της διαπερατότητος των ιστών.
Σφήκες
Και στις σφήκες είναι σημαντική η παρουσία των φωσφολιπασών Α και Β και της υαλουρονιδάσης ενώ απαντώνται και άλλες πρωτεϊνες (πχ. το "αντιγόνο 5"). Το τοπικό οίδημα οφείλεται κατά κύριο λόγο στις αμίνες και τα πεπτίδια που αυξάνουν την διαπερατότητα των ιστών και απελευθερώνουν ισταμίνη από τα σιτευτικά κύτταρα (τα βασικά κύτταρα που εμπλέκονται στις αλλεργικές αντιδράσεις).
Για τις συστηματικές αντιδράσεις στα πολλαπλά τσιμπήματα ενοχοποιούνται κατά κύριο λόγο οι κινίνες με την αγγειοδιαστολή και την αυξημένη ιστική διαπερατότητα που επιφέρουν σε συνδυασμό με τη σύσπαση των λείων μυών, την πτώση της αρτηριακής πιέσεως και την απόφραξη των βρόγχων.
Η αιμόλυση, αντίθετα, οφείλεται άμεσα στην επίδραση των πεπτιδίων και έμμεσα στα λυσοφωσφολιπίδια που απελευθερώνονται με τη μεσολάβηση της φωσφολιπάσης. Τα κύρια αλλεργιογόνα του δηλητηρίου των σφηκών, κοινά σε όλα τα είδη, είναι η φωσφολιπάση, η υαλουρονιδάση και το "αντιγόνο
Διεγείρει τους αδένες του φλοιο-επινεφριδίου και την παραγωγή κορτιζόλης. Το δηλητήριο της μέλισσας παράγεται από ειδικούς αδένες, τους ιογόνους αδένες των εργατριών και συγκεντρώνεται στην ιοδόχο κύστη που μπορεί να περιέχει μέχρι 0,3-0,4 χιλιοστά του γραμμαρίου.
Κεντρί έχουν μόνο οι εργάτριες και η βασίλισσα, όχι οι κηφήνες. Η βασίλισσα το χρησιμοποιεί μόνο εναντίον άλλων βασιλισσών. Σπάνια μπορεί να κεντρίσει άνθρωπο. Λόγω του περιορισμένου αριθμού των οδοντώσεων του κεντριού και του ότι αυτό σαν σύνολο είναι καλύτερα προσκολλημένο στο σώμα της βασίλισσας δεν αποκολλάται, όπως συμβαίνει με το κεντρί της εργάτριας. Το δηλητήριο της μέλισσας έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Στο εξωτερικό χρησιμοποιείται από τη φαρμακοβιομηχανία για την παραγωγή σκευασμάτων για τη θεραπεία αρθρίτιδων, ρευματικών παθήσεων και άλλα. Στην Ελλάδα δεν έχει αρχίσει ακόμα η εκμετάλλευσή του. Η θεραπευτική ιδιότητα του δηλητηρίου της μέλισσας είναι γνωστή από πολύ παλιά. Οι αρχαίοι μας πρόγονοι γνώριζαν από τότε αρκετά για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Από τότε μέχρι σήμερα έγιναν και γίνονται πολλές έρευνες για τη χημική σύστασή του, τη δράση του και τις ιδιότητές του. Όλα ξεκίνησαν από την παρατήρηση ότι οι μελισσοκόμοι δεν αντιμετώπιζαν επώδυνες ρευματοπάθειες και αρθρίτιδες. Σίγουρα το δηλητήριο στις μέλισσες θεραπεύει κάποιες μορφές αρθρίτιδας, όπως τη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Έρευνες αναφέρουν ότι μπορεί ακόμα να θεραπεύει τη σκλήρυνση κατά πλάκας, τις νευρομυαλγίες, το γαστρικό έλκος, την αρτηριοσκλήρωση κ.α.
Η εφαρμογή του χρειάζεται προσοχή. Σε άτομα με καρδιοπάθειες, αρρώστιες του κυκλοφοριακού, των νεφρών και φυσικά αλλεργικά άτομα.
Επιμέλεια.
John batsis
Δάσκαλος μελισσοκόμων
MELISSOCOSMOS ελάτε να γνωρίσουμε τον μαγικό κόσμο των μελισσών