Αψηφούν τη διαδικασία της γήρανσης
Και αυτό διότι είναι από τα ελάχιστα όντα στον πλανήτη που φαίνεται να αψηφούν τη διαδικασία της γήρανσης. Ο αδυσώπητος χρόνος που περνά «χαρίζει» στους ανθρώπους αρθρίτιδα, μυϊκή αδυναμία, προβλήματα μνήμης και σοβαρές νόσους. Την ίδια στιγμή όμως οι αστακοί εμφανίζουν «ανοσία» στα δεινά της ηλικίας. Βεβαίως και μπορούν να τραυματιστούν ή να παρουσιάσουν ασθένειες, μπορούν επίσης να έχουν άδοξο τέλος καταλήγοντας στην κατσαρόλα.
Ωστόσο ο θάνατός τους δεν επέρχεται εξαιτίας της φυσικής φθοράς, της γήρανσης των κυττάρων τους. Διότι τα κύτταρά τους δεν γερνούν ποτέ!
Ο τυπικός αστακός ζυγίζει μισό με ένα κιλό. Ωστόσο το 2009 ένας ψαράς στο Μέιν ψάρεψε έναν κολοσσιαίο αστακό με βάρος μεγαλύτερο από εννέα κιλά, ο οποίος υπολογίστηκε ότι ήταν 140 ετών. Αυτός δεν ήταν πάντως ο γηραιότερος αστακός που έχει εντοπιστεί. Σύμφωνα με το βιβλίο καταγραφής των Ρεκόρ Γκίνες ένας αστακός με βάρος που έφθανε τα 20 κιλά πιάστηκε σε δίχτυα το 1977 – οι δαγκάνες του ήταν τόσο δυνατές ώστε θα μπορούσαν να αρπάξουν ολόκληρο το χέρι ενός άνδρα.
Βιολογικώς «αθάνατο» είδος
Οι αστακοί φαίνεται ότι ανήκουν στα λίγα βιολογικώς «αθάνατα» είδη στη Γη. Οι επιστήμονες δεν μπορούν να είναι σίγουροι ως ποια ηλικία θα έφτανε ένας αστακός αν ήταν σε θέση να ζήσει χωρίς να αντιμετωπίσει άλλους εξωγενείς παράγοντες κινδύνου – πιθανότατα δεν θα ζούσε επί αιώνες εξαιτίας της φυσικής φθοράς αλλά σίγουρα θα ζούσε πολύ περισσότερο από άλλα παρόμοια θαλάσσια όντα.
Η βιολογική αθανασία του αστακού όμως μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη και για τον άνθρωπο. Η κατανόηση του πώς ο οργανισμός του νικά τον χρόνο μπορεί να φωτίσει και το πώς φθείρεται ο ανθρώπινος οργανισμός, γεγονός που με τη σειρά του θα οδηγήσει στην ανάπτυξη θεραπειών για νόσους όπως ο καρκίνος.
«Οσο περισσότερο ψάχνουν οι επιστήμονες τόσο περισσότερα είδη τα οποία αψηφούν τη διαδικασία της γήρανσης ανακαλύπτουν» ανέφερε ο Σάιμον Βατ, βιολόγος και τηλεοπτικός παρουσιαστής, ο οποίος έκανε σχετική παρουσίαση στο Βρετανικό Φεστιβάλ Επιστημών στο Νιούκαστλ. «Και αυτά τα είδη πεθαίνουν. Αρρωσταίνουν, τραυματίζονται ή γίνονται θηράματα. Σε αντίθεση όμως με τον άνθρωπο, τα κύτταρά τους δεν φαίνεται να έχουν συγκεκριμένο προσδόκιμο ζωής».
Τα ανθρώπινα «θνητά» κύτταρα
Στον άνθρωπο η αιτία του προγραμματισμένου κυτταρικού θανάτου (της απόπτωσης) βρίσκεται στα χρωμοσώματα που εντοπίζονται στην καρδιά των κυττάρων. Τα άκρα των χρωμοσωμάτων προστατεύονται από χημικά «σκουφάκια», τα τελομερή, τα οποία έχουν τον ρόλο των πλαστικών προστατευτικών που φέρουν τα άκρα στα κορδόνια των παπουτσιών. Ωστόσο κάθε φορά που ένα ανθρώπινο κύτταρο διαιρείται τα τελομερή κονταίνουν. Τελικώς ύστερα από περίπου 50 διαιρέσεις έχουν κοντύνει πολύ και δεν μπορούν να προστατεύσουν τα χρωμοσώματα. Ετσι το κύτταρο πεθαίνει.
Η ίδια διαδικασία ακολουθείται σχεδόν σε όλα τα είδη – από τους βατράχους και τις κατσίκες ως τις ζέβρες και τα κολιμπρί. Οχι όμως και στον αστακό ή στα πλανάρια (ένα είδος μη παρασιτικού σκώληκα που μπορεί να αναγεννήσει εξ ολοκλήρου το σώμα του ακόμη και αν έχει απομείνει από αυτό ένα κομματάκι με μέγεθος που δεν ξεπερνά το 1/279ο): αυτά τα είδη παράγουν επαρκείς ποσότητες της ουσίας τελομεράσης ώστε να ανανεώνουν τα τελομερή τους αποτρέποντας έτσι τον θάνατο των κυττάρων. Τα πλανάρια έχει επίσης αποδειχθεί ότι διαθέτουν πάρα πολλά βλαστικά κύτταρα – τα πολυδύναμα κύτταρα του οργανισμού τα οποία μετατρέπονται σε πλήθος διαφορετικών ιστών του. Το 1/5 του οργανισμού τους απαρτίζεται από τέτοια κύτταρα ενώ στα περισσότερα είδη υπάρχουν κατά την ενήλικη ζωή ελάχιστα βλαστικά κύτταρα.
Ο θάνατος, το τίμημα της σεξουαλικής αναπαραγωγής
Με τόση… αθανασία γύρω, πώς ξέφυγαν τα θηλαστικά, τα πτηνά και οι σαύρες; Το ερώτημα αυτό παραμένει αναπάντητο. Ωστόσο πολλά από τα αθάνατα είδη αναπαράγονται ασεξουαλικά. Ετσι ο Σάιμον Βατ θεωρεί ότι η θνητότητα είναι ένα τίμημα που πληρώνουν πολλά είδη για τη σεξουαλική αναπαραγωγή τους και το πάντρεμα των γονιδίων τους ώστε να τα μεταφέρουν στην επόμενη γενεά. Με άλλα λόγια ο θάνατος αξίζει αν ο γονιός φροντίσει ώστε οι απόγονοί του που θα έρθουν στη ζωή να είναι πιο δυνατοί και ανθεκτικοί από τον ίδιο διαιωνίζοντας το είδος.
Σε κάθε περίπτωση η μελέτη της τελομεράσης που σε τόση αφθονία διαθέτουν είδη όπως ο αστακός μπορεί να σώσει τον άνθρωπο από πολλά δεινά – έχει μάλιστα οδηγήσει σε πιθανές νέες θεραπείες για τον καρκίνο. Ενας από τους λόγους για τους οποίους τα καρκινικά κύτταρα διαιρούνται ανεξέλεγκτα είναι επειδή εκτίθενται στην τελομεράση και γίνονται αθάνατα. Ετσι φάρμακα τα οποία θα σταματούν την έκθεση καρκινικών περιοχών του οργανισμού στην τελομεράση βρίσκονται ήδη σε κλινικές δοκιμές. Ερευνητές μελετούν επίσης τρόπους χρήσης της τελομεράσης για την πρόληψη του προγραμματισμένου κυτταρικού θανάτου με στόχο να επιμηκύνουν την ανθρώπινη ζωή. Εχουν ήδη ξεκινήσει να αναζητούν τρόπους ώστε να εισαγάγουν τελομεράση σε ανθρώπινα κύτταρα στο εργαστήριο – ωστόσο το να παρεμβαίνει κάποιος στον προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο είναι ριψοκίνδυνο, αφού η επιμήκυνση της ζωής των κυττάρων πιθανώς να συνδέεται με άλλου τύπου βλάβες και γενετικές μεταλλάξεις. Το μέλλον (και ο αστακός) θα δείξει…
HeliosPlus