Το μέλι από τους αρχαιότατους χρόνους, απετέλεσε μια ξεχωριστή πηγή τροφής για τον άνθρωπο.
Αναγνωρίζοντας τις θρεπτικές, φαρμακευτικές, γλυκαντικές, αρωματικές και τόσες άλλες ιδιότητες του, ο άνθρωπος έγινε αναζητητής, κυνηγός και αργότερα εκτροφέας του μοναδικού εντόμου που παράγει αυτήν την υπέροχη φυσική τροφή, της μέλισσας.
Έτσι η αρχή της γνωριμίας του ανθρώπου με τη μέλισσα, έγινε στο φυσικό της περιβάλλον, που δεν είναι άλλο από κούφιους κορμούς δέντρων, σχισμές βράχων, ή κοιλότητες σε απόκρημνες χαράδρες.
Αργότερα οι κυνηγοί του μελιού, άρχισαν να συγκεντρώνουν τους κούφιους κορμούς, όπου είχαν εγκαταστήσει την τέλεια κοινωνία τους οι μέλισσες, σε συγκεκριμένους προσβάσιμους χώρους, όπου απετέλεσαν τα πρώτα μελισσοκομία.
Βέβαια αυτή η υπέροχη κοινωνία, δεν μπορούσε να λείψει από το φιλόξενο νησί της Κρήτης, η οποία την αγκάλιασε με τον πιο στοργικό τρόπο, προσφέροντας της, το υπέροχο κλίμα της και τα μοναδικά αρωματικά φυτά και βότανα της.
Αλλά και οι άνθρωποι της Κρήτης, αγκάλιασαν την μέλισσα, καθώς την λάτρεψαν σαν θεά, δίνοντας της θέση δίπλα στο Θεό όλων των Θεών, τον Δια.
Και το σημαντικότερο, την φιλοξένησαν σε μια μοναδική κατοικία που όμοια της δεν υπάρχει στον άλλο κόσμο και που απετέλεσε μια καινοτομία, για την εποχή της δίνοντας το έναυσμα, για την κατασκευή της σύγχρονης κυψέλης.
Η μοναδική αυτή κυψέλη, ακούει στο όνομα Φλασκί ή Βρασκί όπως θέλουν να τη λένε σε μερικά μέρη της Κρήτης.
Τα Φλασκιά ή Βρασκιά ήταν κυψέλες από ψημένο πηλό που χρονολογούνται από τη μινωική εποχή. Αυτά είναι κυλινδρικά, με βάση επίπεδη, σε σχήμα ανεστραμμένης κόλουρου πυραμίδας. Μοιάζει δηλαδή λίγο πολύ, με μια μεγάλη γλάστρα λουλουδιών.
Τέτοιες κυψέλες βρέθηκαν σε ανασκαφές της Φαιστού και της Κνωσού και μερικές από αυτές χρονολογούνται από το 3400 π.Χ. και διατήρησαν σχεδόν αναλλοίωτα τα χαρακτηριστικά τους ( σχήμα – μέγεθος ), έως και μερικές δεκαετίες πριν που τα εργαστήρια αγγειοπλαστικής, κατασκεύαζαν τέτοιες κυψέλες προς χρήση.
Οι κυψέλες αυτές είχαν και μερικές ιδιαιτερότητες.
Στη βάση για παράδειγμα υπήρχε ένα μικρό άνοιγμα, περίπου 4 επί 1 εκατοστά όπου αποτελούσε την είσοδο αλλά και το αποχετευτικό σύστημα του σμήνους, πράγμα που δεν είχαν οι ανόμοιες κυψέλες από κορμούς δέντρων σε άλλα μέρη του κόσμου.
Εκείνο όμως που την έκανε μοναδική και διάσημη σε όλο τον κόσμο, είναι ότι στο ανοικτό επάνω μέρος της, τοποθετούσαν ξύλινους πήχεις, τον ένα δίπλα στον άλλο όπου πάνω σε αυτούς οι μέλισσες, έκτιζαν τις κηρήθρες τους. Αποτελούσαν δηλαδή τους κηρηθροφορείς της κυψέλης.
Αυτούς τους ξύλινους πήχεις τους ονόμαζαν καντινέλες, πιθανόν από τη λέξη (κατίνα = πλάτη – ραχοκοκαλιά) ή κανόνια δηλαδή πήχεις – χάρακας.
Έτσι ο μελισσοκόμος αφαιρώντας μια καντινέλα, έβγαζε από το φλασκί ολόκληρη την κηρήθρα δίνοντας του, την ικανότητα να ελέγξει το εσωτερικό της κυψέλης, παρατηρώντας το σμήνος ελέγχοντας το, για ασθένειες, αποθέματα μελιού, απόδοση εργασίας, έκταση γόνου, βασιλικά κελιά για δημιουργία νέων μελισσοσμηνών και πολλά άλλα πρωτοπόρα για την εποχή εκείνη πράγματα, που δεν μπορούσαν να γίνουν σε άλλους τύπους κυψελών, εκείνης της περιόδου.
Τέλος η επάνω μεριά του Φλασκιού που είχε τις καντινέλες, σκεπαζόταν με πήλινο καπάκι, ( όμοιο με μεγάλη πιάτα ) ή με πέτρινες πλάκες ώστε να εξασφαλίζεται η απόλυτη στεγανότητα.
Ένα από τα προσόντα αυτής της κυψέλης, ήταν ότι μπορούσαν και να μεταφερθούν σε μεγάλες αποστάσεις από τον μελισσοκόμο, ώστε να εκμεταλλευτεί τις μοναδικές ανθοφορίες, των φυτών Κρήτης, όπως της φασκομηλιάς, της θρήμπας, της ρίγανης, του θυμαριού και άλλων βοτάνων, καθώς και να τις προστατεύσει από τις διαφορετικές κλιματολογικές συνθήκες των περιοχών του νησιού.
Φυσικά η μεταφορά γινόταν από φορτηγά ζώα ( γαϊδούρια – μουλάρια ), αλλά υπάρχουν και αναφορές ότι γινόταν με άμαξες ή κάρα της εποχής, όπου υπήρχε βατό οδικό δίκτυο. Μάλιστα, η μεταφορά των μελισσοσμηνών σε φλασκιά φαίνεται ότι είχε ξεπεράσει τα όρια του νησιού της Κρήτης, αφού σε υποβρύχιες έρευνες σε αρχαία ναυάγια του 1500 π.Χ. ευρέθησαν Φλασκιά με κατεύθυνση τα παράλια της βορείου Αφρικής της Μέσης Ανατολής ή των Κυκλαδίτικων νησιών.
Γι’ αυτό το λόγο, η μοναδικότητα αυτής της κυψέλης κατά καιρούς οδήγησε πολλούς εφευρέτες να τη μιμηθούν χρησιμοποιώντας λιγότερο εύθραυστα υλικά.
Έτσι το 14ο αιώνα ο μοναχός Έλληνας καθολικός Αββά Ντέλλα Ρόκα (Rocca), έφτιαξε μια κυψέλη προσβάσιμη στο εσωτερικό της, έχοντας ως υπόψη του το Κρητικό Φλασκί.
Όμως το 1851, ο Αμερικανός Λανγκστθρογκ ( Langstronh ), επινόησε τη σύγχρονη κυψέλη παίρνοντας σαν βάση τα κινητά πλαίσια κηρυθρών από την Κρητική και Ελληνική κυψέλη.
Βέβαια μια τέτοια διάσημη κυψέλη δεν μπορούσε παρά να φιλοξενήσει στα σωθικά της και την διασημότερη φυλή μελισσών στον κόσμο, την Apis Mellifela Adami, την Κρητική μέλισσα.
Λίγα χρόνια μετά το τέλος του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου ο μοναχός Βενεδικτίνος Adams από το Μπάκφαστ της Αγγλίας σε μια από περιηγήσεις του για την καταγραφή των φυλών των μελισσών σε όλο τον κόσμο, ήρθε και στην Κρήτη όπου διαπίστωσε την προικισμένη με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που απλόχερα είχε δώσει η Κρητική Φύση στη μέλισσα της.
Σε διαδοχικά ταξίδια του, ο μοναχός Adams πήρε αρκετά δείγματα μελισσών μεταφέροντας στη χώρα του μερικές από τις ιδιότητες της Κρητικής μέλισσας. Έτσι το 1975 ο ερευνητής Ruttner προς τιμή του Adams ονόμασε την ξεχωριστή φυλή της Κρητικής μέλισσας ως Apis Adami.
Όμως για τα ιδιαίτερα προσόντα αυτής της μέλισσας που δυστυχώς έχουμε χάσει για πάντα όσο και για ένα άλλο τύπο κυψέλης που χρησιμοποιήθηκε στην Κρήτη το Διψέλι ή χαλίκι θα επανέλθουμε σε άλλο άρθρο μας.
Πάντως είναι αποδεδειγμένο ότι η αρμονία της Κρητικής Φύσης με το μοναδικό κλίμα της έχει επισφραγίσει την αιώνια συνεργασία με την αναλλοίωτη από τα βάθη των αιώνων μέλισσα αποσκοπώντας στην παραγωγή της καλύτερης ποιότητας μελιού στον κόσμο «το Κρητικό Μέλι».
Για τον MELISSOCOSMO
Κοτζιάς Γεώργιος
Εκπαιδευτής Μελισσοκόμος
Τηλ. : 2810-234100